اثر دارونما یا پلاسبو: تعریف و مثالها

اثر دارونما چیست؟

اثر دارونما یا پلاسبو (پلاسیبو) زمانی رخ می‌دهد که یک درمان پزشکی جعلی، مزایای پزشکی واقعی را از نظر روان‌تنی ایجاد کند. به طور خلاصه، اعتقاد به درمان و قدرت ذهن می‌تواند به فرد کمک کند تا احساس بهتری داشته باشد. اثر دارونما می‌تواند آنقدر قدرتمند باشد که از داروی واقعی تقلید کند. در نتیجه، دانشمندان هنگام انجام آزمایشات بالینی باید آن را کنترل کنند.

واژه «پلاسبو یا پلاسیبو» که ریشه لاتین دارد، به معنای «من راضی خواهم کرد» است. این واژه درمان‌هایی را توصیف می‌کند که به نظر واقعی می‌آیند اما فاقد خواص درمانی هستند. چه یک قرص قند، تزریق محلول نمکی یا یک مایع غیر دارویی باشد، همه چیز به ظاهر بستگی دارد.

هزاران مطالعه، اثرات دارونما را در عمل برای شرایط متعدد، از جمله نمونه‌های زیر، نشان داده‌اند:

• درد مزمن
• آرتروز
• میگرن
• حالت تهوع
• خستگی
• سندرم روده تحریک‌پذیر
• مشکلات خواب
• فسردگی و سایر اختلالات خلقی

اثرات دارونما معمولاً برای علائمی که افراد خودشان گزارش می‌دهند، مانند علائم ذکر شده در لیست بالا، قوی‌ترین هستند. اثر دارونما به بیماران کمک می‌کند تا احساس بهتری داشته باشند اما بیماری زمینه‌ای را درمان نمی‌کند.

نظرسنجی‌های ملی نشان می‌دهد که بسیاری از پزشکان به دلیل اثرات قدرتمند دارونماها، آنها را به طور منظم تجویز می‌کنند. به عنوان مثال، ۷۷٪ از پزشکان عمومی در بریتانیا اعتراف می‌کنند که آنها را به صورت هفتگی تجویز می‌کنند. معمولاً فردی که دارونما دریافت می‌کند، معتقد است که این دارو واقعاً دارو است و این باعث افزایش اثر آن می‌شود. با این حال، برخی تحقیقات نشان داده است که بیماران حتی زمانی که می‌دانند دارونما مصرف می‌کنند، هنوز هم می‌توانند از برخی مزایا بهره‌مند شوند. وقتی پزشکان بدون پنهان‌کاری، دارونماها را برای بیماران خود تجویز می‌کنند، آنها را دارونماهای «صادقانه» یا «علنی (open-label)» می‌نامند.

درباره اندازه‌های اثر در آمار بیشتر بدانید.

نحوه عملکرد اثر دارونما

چه چیزی اثر دارونما را ایجاد می‌کند؟ ایمان فرد به درمان و انتظار او از بهبود، نه ویژگی‌های ذاتی دارونما، باعث ایجاد پاسخ‌های جسمی و روانی واقعی در بدن می‌شود. این یک پدیده پیچیده با چندین مکانیسم اساسی روانشناختی و عصبی-زیستی است.

برخی از عوامل شناخته شده می‌توانند اثر دارونما را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:

• ارائه دارونما: ظاهر دارونما مهم است. قرص‌های با ظاهر واقعی، باور به قدرت آنها را افزایش می‌دهند. جالب اینجاست که تحقیقات نشان می‌دهد قرص‌های بزرگتر مؤثرتر از قرص‌های کوچکتر هستند. مصرف چندین قرص این باور را تقویت می‌کند. علاوه بر این، تزریق‌ها معمولاً اثر دارونما قوی‌تری نسبت به قرص‌ها ایجاد می‌کنند.
• ذهنیت بیمار: انتظارات نقش دارند. اگر بیمار نتایج مثبتی را پیش‌بینی کند، اثر دارونما تقویت می‌شود. با این حال، این اثر حتی می‌تواند در بین افراد بدبین نیز ظاهر شود و قدرت ظریف تلقین را برجسته کند.
• اعتماد به مراقبت‌های بهداشتی: پیوند قوی پزشک و بیمار اثر دارونما را تقویت می‌کند. اگر بیماران به ارائه دهنده خدمات درمانی خود اعتماد کنند، اثربخشی دارونما افزایش می‌یابد.

اینکه اثر دارونما دقیقاً چگونه در ذهن عمل می‌کند، همچنان یک راز است. با این حال، چندین نظریه قصد دارند آن را روشن کنند.

شرطی‌سازی

تجربیات گذشته پاسخ‌های ما را شکل می‌دهند. اگر کسی قبلاً پس از یک درمان احساس بهتری داشته باشد، یک دارونما ممکن است به لطف مکانیسم پاسخ شرطی ما، پاسخ مفید مشابهی را ایجاد کند. برای مثال، اگر مرتباً برای کنترل درد قرص مصرف می‌کنید، کم‌کم کاهش درد را با مصرف قرص مرتبط خواهید کرد. وقتی دارونما مصرف می‌کنید، از قبل شرطی شده‌اید که انتظار کاهش درد را داشته باشید.

مطالعات همچنین نشان می‌دهند که مغز به سناریوهای واقعی و خیالی واکنش مشابهی نشان می‌دهد. یک دارونما ممکن است خاطرات مربوط به سلامت قبل از بروز علائم را فعال کند، مفهومی که «سلامتی به یاد مانده» نامیده می‌شود.

انتظارات

ذهنیت ما قدرتمند است. صرفاً پیش‌بینی نتایج مثبت از یک درمان می‌تواند منجر به بهبودهای واقعی شود. مغز می‌تواند بر اساس باور محض، سلامتی را نشان دهد. به عنوان مثال، تصور کنید که یک پزشک با هیجان یک داروی جدید میگرن تجویز می‌کند. اشتیاق او برای درمان می‌تواند بر نحوه پاسخ شما به آن تأثیر بگذارد. حتی اگر «درمان» جدید یک قرص قند باشد، هیجان پزشک می‌تواند اثر دارونما را تحریک کند.

شیمی مغز

شیمی مغز در اثر دارونما نقش دارد. برخی مطالعات نشان می‌دهند که مصرف دارونما می‌تواند اندورفین آزاد کند که مانند مسکن‌های طبیعی عمل می‌کند. این مواد شیمیایی می‌توانند خلق و خو را تقویت کرده و ناراحتی را تسکین دهند.

مطالعات از اسکن‌های مغزی برای مرتبط کردن اثر دارونما با نواحی مغزی که حاوی گیرنده‌های افیونی متعددی هستند، استفاده کرده‌اند. اندورفین‌های طبیعی برای کاهش درد به این گیرنده‌ها متصل می‌شوند. مطالعات دیگر نشان داده‌اند که نالوکسان، که مواد افیونی و اندورفین‌های طبیعی را مسدود می‌کند، توانایی‌های تسکین درد اثر دارونما را کاهش می‌دهد.

نقش اثر دارونما در مطالعات بالینی

درمان‌های پزشکی قبل از تأیید باید مؤثرتر از دارونماها باشند. با توجه به ماهیت قوی اثر دارونما، چگونه آزمایش‌های بالینی اطمینان حاصل می‌کنند که مزایای مشاهده شده یک درمان جدید فقط اثر دارونما نیست؟ از این گذشته، اگر یک قرص قند به خوبی عمل کند، دلیلی برای ریسک استفاده از داروی فعال با عوارض جانبی بالقوه وجود ندارد.

در نتیجه، مقایسه اثر دارو با اثر دارونما بسیار مهم است. این موضوع در آزمایش‌های تصادفی کنترل‌شده با گروه کنترل دارونما سنجیده می شود.

کارآزمایی‌های تصادفی کنترل‌شده (RCTs) استاندارد طلایی در تحقیقات بالینی هستند. هدف آنها تعیین اثربخشی یک درمان یا مداخله جدید است. اغلب، RCTها شامل یک گروه کنترل هستند که دارونما دریافت می‌کنند نه هیچ درمانی و از یک طرح مطالعه دوسوکور استفاده می‌کنند که اطلاعات مربوط به اینکه چه کسی درمان واقعی را دریافت می‌کند، پنهان می‌کند. این روش، مبنایی برای مقایسه فراهم می‌کند زیرا محققان و افراد مورد مطالعه نمی‌دانند چه کسی درمان را دریافت می‌کند. تحلیلگران می‌توانند گروه درمان را مستقیماً با گروه کنترل دارونما مقایسه کنند. درباره انواع گروه‌های کنترل در آزمایش‌ها بیشتر بدانید.

برای اینکه محققان به این نتیجه برسند که درمان فراتر از اثر دارونما مؤثر است، تفاوت بین گروه‌های درمان و دارونما باید از نظر آماری معنی‌دار باشد. اگر هر دو گروه مشابه باشند، نمی‌توانید اثر دارونما را رد کنید.

با در نظر گرفتن اثر دارونما، RCTها اطمینان حاصل می‌کنند که درمان‌های جدید مزایای واقعی و ملموسی فراتر از آنچه ذهن ما می‌تواند تصور کند، ارائه می‌دهند. این در مورد اطمینان از اثربخشی دارویی واقعی است.

اثرات نوسیبو

همه اثرات دارونما مفید نیستند. در واقع، پزشکان از اصطلاح “اثر نوسیبو” که از کلمه لاتین نوسر به معنای “آسیب” گرفته شده است، زمانی استفاده می‌کنند که دارونما باعث نتایج نامطلوب شود. RCTها می‌توانند این اثرات را نیز کشف کنند.

به عنوان مثال، مطالعه قلب فرامینگهام، شرکت‌کنندگان زن ۴۵ تا ۶۴ ساله را در نظر گرفت. زنانی که به طور ذهنی معتقد بودند که احتمال حمله قلبی در آنها وجود دارد، در واقع ۳.۷ برابر بیشتر از زنانی که خود را مستعد ابتلا به آسیب‌شناسی قلبی عروقی نمی‌دانند، در معرض خطر مرگ ناشی از بیماری عروق کرونر قلب قرار داشتند.

می توان تصور کرد که اگر نگران عوارض جانبی هستید، احتمالاً آنها را تجربه خواهید کرد!

جمع‌بندی معمای دارونما

کاوش ما در مورد اثر دارونما، حقیقتی عمیق را برجسته می‌کند: مغز انسان قدرتی باورنکردنی برای تأثیرگذاری بر حال خوب و سلامت ما دارد. قدرت ذهن می‌تواند به ما کمک کند تا احساس بهتری داشته باشیم… یا البته بدتر.

برای محققان، این به معنای سفری دقیق در آزمایش‌های بالینی است، و تضمین می‌کند که درمان‌ها فقط به این پدیده‌ی ذهن‌محور وابسته نیستند، بلکه واقعاً مؤثر هستند. با در نظر گرفتن اثر دارونما، علم رقص بین بدن و ذهن را تصدیق می‌کند و تضمین می‌کند که اکتشافات واقعاً مفید هستند.

مطالب مرتبط مفید

کارآزمایی تصادفی کنترل شده (RCT)

گروه کنترل در برابر گروه آزمایش

اندازه اثر