سوگیری مطلوبیت اجتماعی

سوگیری مطلوبیت اجتماعی چیست؟

سوگیری مطلوبیت اجتماعی، تمایل شرکت‌کنندگان در تحقیق برای پاسخ دادن به سوالات به شیوه‌ای است که آنها را در موقعیتی مطلوب‌تر از آنچه هستند، نشان دهد، نه اینکه پاسخ‌های کاملاً صادقانه ارائه دهد. معمولاً این سوگیری زمانی رخ می‌دهد که شرکت‌کنندگان به سوالات پاسخ می‌دهند تا در نظر محققانی که مطالعه را انجام می‌دهند، بهتر به نظر برسند. این نوعی سوگیری پاسخ است که در درجه اول بر مطالعاتی تأثیر می‌گذارد که از نظرسنجی‌ها و مصاحبه‌های ساختاریافته برای به دست آوردن اطلاعات خودگزارش‌شده از شرکت‌کنندگان استفاده می‌کنند. با این حال، این سوگیری می‌تواند در هر مطالعه‌ای که شرکت‌کنندگان می‌دانند محققان در حال تماشای آنها هستند، رخ دهد. این سوگیری اعتبار یا روایی مطالعه را کاهش می‌دهد زیرا شرکت‌کنندگان نظرات و رفتارهای واقعی خود را پنهان می‌کنند. این سوگیری خصوصا در گروه های کانونی به چشم می خورد.

نظرسنجی‌های خوداظهاری اغلب با یک چالش منحصر به فرد روبرو هستند: پاسخ‌دهندگان پاسخ‌های خود را طوری تنظیم می‌کنند که با آنچه معتقدند از آنها انتظار می‌رود، همسو شوند. سوگیری مطلوبیت اجتماعی به صورت تمایل به گزارش بیش از حد رفتارهای خوب و گزارش کمتر از حد رفتارهای بد خود را نشان می‌دهد.

برای مثال، در مطالعه‌ای در مورد عادات دانشجویان دانشگاه، دانشجویان احتمالاً میزان زمانی را که صرف نوشیدن و مهمانی می‌کنند، کمتر از مقدار واقعی و میزان زمانی را که صرف مطالعه می‌کنند، بیشتر از مقدار واقعی گزارش می‌کنند. در این مطالعه، این نوع سوگیری می‌تواند نتایج را به طور جدی تحریف کند و تصور اشتباهی از نحوه گذراندن وقت آنها ارائه دهد.

در این پست، درباره علل سوگیری مطلوبیت اجتماعی و نحوه به حداقل رساندن و تشخیص آن بیاموزید.

چه چیزی باعث سوگیری مطلوبیت اجتماعی می‌شود؟

سوگیری مطلوبیت اجتماعی به طور حاد در اطراف موضوعات حساس بروز می‌کند. موضوعاتی که به انتظارات و هنجارهای اجتماعی مربوط می‌شوند، می‌توانند افراد را تحت فشار قرار دهند تا نسخه‌ای آراسته از خود ارائه دهند تا تأیید دیگران را به دست آورند. به طور خلاصه، شرکت‌کنندگان تمایل دارند پاسخ‌های تحریف‌شده‌ای به سؤالات مربوط به هنجارهای اجتماعی ارائه دهند. علاوه بر این، حضور ساده یک ناظر این فشار را افزایش می‌دهد.

به عنوان مثال، سؤالاتی که به اخلاق فرد می‌پردازند، مانند کمک‌های خیریه یا صداقت در محل کار، می‌تواند پاسخ‌دهندگان را به بزرگنمایی رفتارهای فضیلت‌مندانه یا کم‌اهمیت جلوه دادن اقدامات نامطلوب ترغیب کند. سوالات مربوط به سلامت – مانند فراوانی ورزش یا مصرف مواد – نیز می‌تواند منجر به پاسخ‌های تحریف‌شده شود، به ویژه اگر افراد احساس کنند که توسط همسالان یا جامعه به طور کلی قضاوت می‌شوند. به همین ترتیب، در زمینه‌های مربوط به امور مالی یا حقوقی، مانند مالیات یا جرائم جزئی، اغلب افراد پاسخ‌های خود را به نفع مسئولیت‌پذیرتر یا قانون‌مدارتر به نظر رسیدن، تنظیم می‌کنند.

هر شرکت‌کننده انگیزه‌های منحصر به فرد خود را برای شکل دادن به نحوه‌ی برخوردش با دیگران به کار می‌گیرد – چه هدفش جلب تأیید باشد، چه اشتیاق به دریافت بازخورد مثبت، یا صرفاً امید به جلوگیری از قضاوت. آن‌ها همچنین فرضیات خاصی در مورد چگونگی برداشت دیگران از اعمال و پاسخ‌هایشان دارند که می‌تواند بر نحوه‌ی پاسخ‌دهی آن‌ها تأثیر بگذارد.

کاهش سوگیری مطلوبیت اجتماعی

انگیزه‌های زیادی پشت سوگیری مطلوبیت اجتماعی وجود دارد که حذف آن را به یک کار غیرممکن تبدیل می‌کند. با این حال، راه‌هایی برای به حداقل رساندن درجه سوگیری وجود دارد. یک موضوع مشترک در پشت این روش‌ها این است که آنها حس قضاوت شدن شرکت‌کننده را کاهش می‌دهند.

تأکید بر ناشناس بودن

وقتی آزمودنی‌ها احساس می‌کنند پاسخ‌هایشان با هویتشان مرتبط است، این حس را افزایش می‌دهد که اطلاعاتی که ارائه می‌دهند بر نحوه قضاوت دیگران در مورد آنها تأثیر می‌گذارد. در نتیجه، اطمینان دادن به شرکت‌کنندگان مبنی بر اینکه هیچ کس نمی‌تواند پاسخ‌های آنها را به هویتشان مرتبط کند، به کاهش سوگیری مطلوبیت اجتماعی کمک می‌کند. به طور خلاصه، ناشناس بودن، آسیب‌ها و/یا مزایای درک شده از پاسخ‌های غیر صادقانه را کاهش می‌دهد.

جمله‌بندی خنثی

جمله‌بندی سوالات می‌تواند حس قضاوت شدن شرکت‌کننده را افزایش یا کاهش دهد. جمله‌بندی همچنین می‌تواند انتظارات تحقیق را منتقل کند. هر دو مورد می‌توانند سوگیری مطلوبیت اجتماعی را تحریک کنند. سوالات باید لحن خنثی داشته باشند و جهت‌دهنده نباشند.

تفاوت بین پرسیدن «شما هر ماه در جامعه خود داوطلب می‌شوید، اینطور نیست؟» و پرسیدن «اگر اصلاً داوطلب می‌شوید، چند وقت یکبار در جامعه خود داوطلب می‌شوید؟» را در نظر بگیرید. مورد اول نشان می‌دهد که داوطلب شدن منظم، هنجار مورد انتظار است که می‌تواند پاسخ‌دهندگان را به سمت ارائه پاسخی با مقبولیت اجتماعی بیشتر سوق دهد. در مقابل، مورد دوم به صورت خنثی بیان می‌شود و به دنبال اطلاعات واقعی است و به پاسخ‌دهندگان کمک می‌کند تا عادات واقعی خود را بدون احساس قضاوت شدن به اشتراک بگذارند.

کاهش تعامل با محققان

شرکت‌کنندگانی که صرفاً با محققان تعامل می‌کنند، می‌توانند محیطی ایجاد کنند که در آن احساس مشاهده و قضاوت شدن داشته باشند. اجازه دادن به شرکت‌کنندگان برای استفاده از نظرسنجی‌های خوداظهاری در یک زمان و مکان خصوصی که خودشان انتخاب می‌کنند، می‌تواند سوگیری مطلوبیت اجتماعی را کاهش دهد. آنها در یک زمینه امن و بدون ناظر پاسخ می‌دهند. این رویکرد به ویژه زمانی مفید است که نظرسنجی دارای سوالات سرراست و بسته باشد که نیازی به توضیح مصاحبه‌کنندگان ندارد.

به عنوان مثال، یک مطالعه می‌تواند از یک نظرسنجی آنلاین استفاده کند.

سوالات غیرمستقیم

یک تکنیک موثر برای کاهش سوگیری مطلوبیت اجتماعی، استفاده از سوالات غیرمستقیم است که به پاسخ‌دهندگان حس فاصله روانی از موضوعات حساس را می‌دهد. به جای پرسیدن «آیا شما همیشه در محل کار حقیقت را می‌گویید؟» می‌توانید یک سوال غیرمستقیم مطرح کنید: «آیا متوجه شده‌اید که برخی از همکاران برای جلوگیری از درگیری، احساس فشار می‌کنند که حقیقت را در محل کار تحریف کنند؟ در مورد این موضوع چه احساسی دارید؟»

این رویکرد، جنبه شخصی سوال را کاهش می‌دهد و به پاسخ‌دهندگان اجازه می‌دهد تا بینش‌های صادقانه‌تری را بدون احساس اینکه مستقیماً تحت نظر هستند، به اشتراک بگذارند. محققان با بیان سوالات به صورت گسترده‌تر یا فرضی، پاسخ‌های صادقانه‌تری را تشویق می‌کنند و به کاهش تمایل به ارائه پاسخ‌های «قابل قبول اجتماعی» کمک می‌کنند.

تشخیص سوگیری مطلوبیت اجتماعی

محققان اغلب از مقیاس‌های استاندارد – مانند مقیاس مطلوبیت اجتماعی مارلو-کراون – برای سنجش اینکه آیا پاسخ‌دهندگان ممکن است پاسخ‌های خود را طوری تنظیم کنند که مطلوب‌تر به نظر برسند، استفاده می‌کنند. این ابزارها شامل سوالاتی هستند که برای تشخیص تمایل به پاسخ‌های مطلوب اجتماعی طراحی شده‌اند.

با گنجاندن چنین مقیاس‌هایی در کنار سوالات نظرسنجی معمول، محققان به لایه‌ای از بینش دست می‌یابند که به آنها کمک می‌کند افرادی را که ممکن است رفتارهای خاصی را بیش از حد یا کمتر از حد گزارش کنند، شناسایی کنند. این مقیاس‌ها امکان درک واضح‌تری از داده‌ها را فراهم می‌کنند و می‌توانند مراحل بعدی – مانند تنظیم تحلیل‌ها یا تفسیر نتایج با آگاهی از سوگیری‌های احتمالی – را هدایت کنند.

این مطلب یکی از ده ها سوگیری در تحقیق بود که محققین حرفه ای باید از آن آگاه باشند.

مطالب مرتبط مفید

سوگیری در تحقیق

سوگیری مشاهده گر (observer bias) در پژوهش

گروه کانونی: توضیح کامل با مثال