سوگیری در تحقیق

سوگیری یا bias عبارت است از تأثیرگذاری آگاهانه یا ناخودآگاه یک بررسی و یافته های آن. سوگیری در تحقیق اثرات بالقوه گسترده ای از نظر اطلاعات نادرست برای خوانندگان و کاربران نهایی نتایج تحقیقات دارد. هر مرحله از تحقیق – از مفهوم پردازی تا انتشار – مستعد سوگیری است که حین ویرایش مقاله انگلیسی به آن برخورد می کنیم. بنابراین، درک اشکال و فرمهای مختلف سوگیری ضروری است تا بتوانید از آنها اجتناب کنید و تحقیقات قابل تأیید، تکرار و قابل اعتمادی را انجام دهید.

در حالت کلی دو نوع سوگیری داریم:

• سوگیری آگاهانه: سوگیری آگاهانه عبارت است از بیان عمدی و به اشتراک گذاشتن نظر منفی درباره گروه خاصی از افراد، باورها یا مفاهیم. سوگیری آگاهانه که با احساسات و نظرات منفی گروه هدف مشخص می شود، اغلب به عنوان تبعیض عمدی تعریف می شود. در بیشتر موارد، این نوع سوگیری در پروژه های تحقیقاتی به چشم نمی خورد، زیرا ناعادلانه و غیرعلمی هستند.
• سوگیری ناخودآگاه: سوگیری ناخودآگاه یک پاسخ منفی به گروه خاصی از افراد، باورها یا مفاهیم است که توسط دارنده سوگیری شناسایی یا عمداً بر اساس آن عمل نمی شود. به همین دلیل، سوگیری ناخودآگاه بسیار خطرناک است. این باورهای منحرف شکل می‌دهند و بر نحوه انجام خود و تحقیقاتشان تأثیر می‌گذارند. مشکل این است که آنها نمی توانند مسائل اخلاقی و اخلاقی را با رفتار خود شناسایی کنند.

توضیحات جزئی و مفصل هر نوع سوگیری را هم در صورت وجود لینک با کلیک بر آن می توانید مطالعه بفرمایید.

1. سوگیری در مرحله برنامه ریزی

سوگیری ممکن است در مرحله برنامه ریزی به دلیل طراحی ضعیف مطالعه به روش های زیر ایجاد شود:

• سوگیری نمونه گیری: زمانی که محققین عناصری را برای مطالعه انتخاب می کنند که نماینده جامعه ای که از آن استخراج شده اند نیستند.
• سوگیری پاسخ: یعنی زمانی که فقط انواع خاصی از افراد به دعوت برای ورود به مطالعه پاسخ می‌دهند (شبیه به سوگیری انتخاب).
• سوگیری عدم پاسخ (Nonresponse Bias): سوگیری عدم پاسخ‌دهی زمانی رخ می‌دهد که افرادی که در یک نظرسنجی یا مطالعه شرکت نمی‌کنند، ویژگی‌ها یا نظرات متفاوتی نسبت به افرادی که شرکت می‌کنند، داشته باشند. در این وضعیت، داده‌های نمونه، به جای اینکه منعکس‌کننده کل جمعیت باشند، بیش از حد نمایانگر زیرجمعیت‌هایی هستند که تمایل به پاسخ‌دهی دارند.
• سوگیری انتخاب: وقتی که روش انتخاب شرکت کنندگان/گروه ها منجر به خروجی ای می شود که نماینده کل جمعیت نیست. مثلا اگر گروه نمونه به صورت تصادفی انتخاب نشده باشد یا یک سری گروه خاص کنار گذاشته شده باشند، نتایج دچار چولگی (skewness) بوده یعنی به تعبیری انگار به یک ور کج می شوند و دیگر جامعیت لازم را ندارند.

راه هایی برای جلوگیری از سوگیری در طول برنامه ریزی

• داشتن پروتکل تحقیقاتی درست طراحی شده، که به وضوح جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها را مشخص می کند
• نمونه گیری تصادفی در مطالعات کمی
• نمونه گیری انتخابی (یا عمدی) برای نتایج عینی در مطالعات کیفی

2. سوگیری در حین انجام مطالعه

سوگیری هایی که وارد فاز مطالعه می شوند را می توان به سوگیری های مشارکت کننده و محقق تقسیم کرد.

سوگیری شرکت کننده: در مطالعاتی که شرکت‌کنندگان انسانی وارد می شوند (مانند آزمایش‌های دارویی و مطالعات رفتاری)، سوگیری‌های واردشده توسط خود شرکت‌کنندگان می‌تواند بر یافته‌ها تأثیر بگذارد. سوگیری شرکت‌کننده زمانی به وجود می‌آید که پاسخ‌های شرکت‌کنندگان، به دلایل متعدد، عمدا یا ناخواسته با پاسخ مورد نظرشان متفاوت باشد.

در اینجا چند نوع سوگیری معرفی شده توسط شرکت کنندگان وجود دارد:

• سوگیری یادآوری: زمانی اتفاق می‌افتد که شرکت‌کنندگان در مورد تجربیات یا رویدادهای خاص گذشته یادآوری انتخابی داشته باشند. این یک مشکل در مطالعات گذشته نگر (و نه مطالعات آینده نگر) خواهد بود.
• سوگیری مشاهده: این سوگیری که همچنین به عنوان اثر هاثورن (Hawthorne Effect) شناخته می شود، زمانی رخ می دهد که شرکت کنندگان در آگاه شده اند که مشاهده می شوند و آگاهانه نحوه رفتار یا پاسخ به سؤالات را تغییر می دهند. شاید به نوعی سوگیری پلاسبو یا دارونما هم در این دسته بگنجد. یعنی فرد دریافت کننده دارونما انتظار دارد علائمش به خاطر گمان دریافت داروی واقعی بهبود یابد، که به نوعی نتایج کارآزمایی های بالینی را دچار تحریف می کند. به نوعی سوگیری عملکرد هم می توان آن را نامید. اگر شرکت کنندگان ماهیت مطالعه یا نتایج مورد نظر را درک کنند، سوگیری عملکرد می تواند ایجاد شود که می تواند به دقت مطالعه آسیب برساند، زیرا شرکت کنندگان ممکن است رفتار خود را خارج از حد طبیعی خود تنظیم کنند تا عملکرد خود را بهبود بخشند. این مورد منجر به داده ها و نتایج مطالعات نادرست می شود. راه حل: کورسازی بین اعضای گروه درمان و اعضای گروه کنترل.
• سوگیری اثر قالب بندی (framing effects): اثر چارچوب‌بندی یک سوگیری شناختی است که تصمیمات و قضاوت‌های ما را بر اساس نحوه ارائه یا «چارچوب‌بندی» اطلاعات تحریف می‌کند. این اثر مربوط به دروغ گفتن یا تحریف حقیقت نیست. بلکه مربوط به همان حقایق سرد و سخت است که باعث می‌شوند ما فقط با تغییر ظاهرشان، متفاوت فکر و عمل کنیم.
• سوگیری لنگر(انداختن) (Anchoring Bias): سوگیری لنگری یک سوگیری شناختی است که باعث می‌شود افراد هنگام تصمیم‌گیری بیش از حد به اولین اطلاعاتی که دریافت می‌کنند، تکیه کنند. این اطلاعات «لنگرگاه» آنها است و بر نحوه تصمیم‌گیری آنها تأثیر می‌گذارد. حتی وقتی اطلاعات اضافی به آنها ارائه می‌شود، افراد تمایل دارند وزن زیادی به لنگرگاه اصلی بدهند که منجر به تحریف در قضاوت و تصمیم‌گیری می‌شود. تنظیمات نادرست از یک مقدار لنگرگاه می‌تواند باعث شود افراد تصمیمات و تخمین‌های نهایی نادرستی بگیرند.
• سوگیری مطلوبیت اجتماعی (Social Desirability): در این نوع سوگیری، در اکثر موارد که سوال از نظر اجتماعی حساس است (مثلا نکات مربوط به نژادپرستی، دیدگاه های سیاسی و غیره)، شرکت کننده سعی می کند مطابق انتظارات جامعه رفتار کرده و پاسخ هایش را همسو با این انتظارات تغییر دهد. به آن courtesy bias یا سوگیری رعایت ادب هم گفته می شود. در مطالعات با گروه کانونی (focus group) این مسئله شایع تر و جدی تر است.
• سوگیری اثر هاله ای: قضاوت درباره ظاهر و ویژگی های ظاهری.
• سوگیری ریزش شرکت کنندگان (Attrition Bias): زمانی رخ می‌دهد که شرکت‌کنندگان در مطالعه که از مطالعه خارج می‌شوند، ویژگی‌هایی داشته باشند که به طور قابل توجهی با شرکت‌کنندگان باقی‌مانده متفاوت باشد. اگر محققان به اندازه کافی به آن نپردازند، این ترک انتخابی می‌تواند منجر به نتایج نامطلوب و تفسیرهای نادرست شود. این تهدید برای مطالعات طولی و آن‌هایی که نرخ ریزش نسبتاً بالایی دارند، بیشتر است.
• سوگیری ترتیب سوالات (البته در سوگیری محقق هم می توان آن را گنجاند = سوگیری مصاحبه گر): طراحی نظرسنجی و ترتیب سؤالات محل مناقشه برای محققان است. این عناصر برای طراحی مطالعه با کیفیت ضروری هستند و می توانند از سوگیری پاسخ جلوگیری یا آن را تشدید کنند.هنگام طراحی یک مطالعه تحقیقاتی که داده ها را از طریق سؤالات نظرسنجی جمع آوری می کند، ترتیب سؤالات ارائه شده می تواند بر نحوه پاسخ شرکت کنندگان به هر سؤال بعدی تأثیر بگذارد. سوالات اصلی (سوالاتی که شرکت کنندگان را به سمت یک پاسخ خاص راهنمایی می کند) نمونه های کاملی از این موضوع هستند. هنگامی که در اوایل نظرسنجی شرکت می کنند، می توانند نظرات و پاسخ های شرکت کننده را در حین تکمیل پرسشنامه تحت تاثیر قرار دهند. این مسئله به عنوان تحریف سیستماتیک شناخته می شود، به این معنی که هر سؤالی که پس از سؤالات راهنما پاسخ داده می شود، تحت تأثیر عبارت سؤالات قبلی قرار می گیرد یا تحریف می شود.

سوگیری محقق:

به عنوان یک محقق، ممکن است ناآگاهانه فقط داده هایی را که فکر می کنید مرتبط هستند درج کنید یا داده هایی را برای اثبات فرضیه خود تفسیر کنید. این سوگیری به روش های زیر آشکار می شود:

• سوگیری مصاحبه‌گر: زمانی که یک محقق سؤالاتی را به شیوه‌ای می‌پرسد (مانند ترتیب یا عبارت خاصی) که می‌تواند بر پاسخ‌های شرکت‌کنندگان تأثیر بگذارد. مورد مشابه آن سوگیری چارچوب بندی یا framing است. مثال: “تهیه شده از 95 درصد مواد تشکیل دهنده طبیعی” در برابر “حاوی فقط 5 درصد موادغیرطبیعی”. هر دوی این ادعاها یک چیز را می گویند، اما اکثر مردم نسبت به ادعای اول سوگیری اثر چارچوب بندی دارند زیرا مثبت و تاثیرگذارتر است. این نوع سوگیری می تواند به طور قابل توجهی بر نحوه درک یا واکنش افراد به داده ها و اطلاعات تأثیر بگذارد.
• ویژگی های مطلوب و خواسته شده (Demand Characteristics): زبان بدن و نشانه‌های اجتماعی نقش مهمی در ارتباطات انسانی بازی می‌کنند – و این نیز برای اعتبار پروژه‌های تحقیقاتی صادق است. سوگیری ویژگی تقاضا می تواند به دلیل یک نشانه کلامی یا غیرکلامی رخ دهد که شرکت کنندگان در تحقیق را تشویق می کند تا به شیوه ای خاص رفتار کنند. تصور کنید یک محقق در حال مطالعه گروهی از دانشجویان جدیدالورود رشته کسب و کار در مورد تجربه آنها در درخواست مشاغل جدید یک، سه و شش ماه پس از فارغ التحصیلی است. هر بار که یکی از شرکت‌کنندگان می‌گوید که از cover letter  استفاده نکرده‌اند، محققان اخم می‌کنند. این واکنش ممکن است شرکت‌کنندگان را تشویق کند تا پاسخ‌های خود را تغییر دهند و به نتیجه مطالعه آسیب برساند و نتایج ضعیفتری را در پی داشته باشد.
• سوگیری اطلاعات یا اندازه گیری: زمانی که محققین متغیرها را بدون دقت اندازه گیری می کنند. در طول هر مطالعه، دستکاری در جمع آوری داده ها به طور گسترده ای به عنوان علم بد شناخته می شود. اما اگر طرح مطالعه شما شامل سوگیری های اطلاعاتی باشد که از آنها بی اطلاع هستید، چطور؟ سوگیری اطلاعات که به عنوان سوگیری اندازه گیری نیز شناخته می شود، زمانی رخ می دهد که یک یا چند متغیر کلیدی مطالعه به درستی اندازه گیری، ثبت یا تفسیر نشده باشند. در نتیجه، نتیجه درک شده مطالعه ممکن است به دلیل طبقه بندی نادرست داده ها، حذف یا ایجاد ابهام (obfuscation = obscuring) نادرست باشد.
• سوگیری پوشش ناکافی (Undercoverage Bias): سوگیری پوشش ناکافی زمانی رخ می‌دهد که فهرست جمعیتی که محققان نمونه خود را از آن انتخاب می‌کنند (که به آن چارچوب نمونه‌گیری نیز می‌گویند) شامل همه اعضای جمعیت نباشد. وقتی این اتفاق می‌افتد، نمونه نمی‌تواند شامل افراد فهرست نشده باشد و به طور بالقوه یک نمونه سوگیرانه ایجاد می‌کند که به طور کامل نماینده جمعیت نیست.
• سوگیری بازگشت یا رگرسیون به سمت میانگین (Regression to the mean): رگرسیون میانگین (RTM) به یک سوگیری آماری اشاره دارد که اگر اولین قرائت بالینی از نظر ارزش بسیار زیاد باشد (یعنی در مقایسه با میانگین بسیار بالا یا بسیار پایین باشد)، قرائت دوم نتیجه آماری نرمال تری ارائه می دهد. مثلا ممکن است وقتی پزشک فشار خون شما را در جراحی پزشک اندازه گیری می کند عصبی شوید. اولین نتیجه ممکن است بسیار بالا باشد. این پدیده ای است که به عنوان “سندرم روپوش سفید” شناخته می شود. هنگامی که فشار خون شما مجدداً اندازه گیری می شود تا مقدار را دوباره بررسی کنید، احتمال اینکه به مقادیر معمولی نزدیک تر باشد، بیشتر می شود. بنابراین، کدام مقدار دقیق تر است و کدام را باید به عنوان حقیقت ثبت کنید؟ پاسخ به طراحی خاص مطالعه شما بستگی دارد. با این حال، استفاده از گروه های کنترل معمولاً برای مطالعات با خطر بالای RTM توصیه می شود.
• سوگیری تایید: زمانی که محققان به دنبال الگوهایی در داده های خود می گردند که ایده های خود را تایید می کند. این سوگیری به نوعی سوگیری مشاهده گر هم تلقی می شود. راه حل اصلی آن هم کورسازی مطالعه است.

راه های جلوگیری از سوگیری در طول مطالعه

• تعامل استاندارد مصاحبه کننده با پاسخ دهندگان
• جمع آوری داده های کور
• نمایش نقاط یا داده های پرت
• تجزیه و تحلیل مستقل نتایج توسط سایر محققین (مانند یک آمارشناس زیستی)

3. سوگیری در مرحله گزارش

در مرحله گزارش، سوگیری گزارش دهی ممکن است با افشای انتخابی، سرکوب یا تحریف اطلاعات مربوط به مطالعه وارد شود.

• سوگیری گزارش نتیجه: یعنی فقط برخی از نتایج یک مطالعه گزارش می شود.
• سوگیری انتشار (Publication Bias): انتخاب دلبخواهی مواردی که باید و نباید منتشر شوند، به عنوان مثال: هنگامی که یک محقق تصمیم می گیرد از گزارش یافته های منفی خودداری کند (که به عنوان اثر کشو فایل نیز شناخته می شود)
• چرخش (Spin): زمانی که محققان یافته‌های خود را به گونه‌ای گزارش می‌کنند که خوانندگان را برای مشاهده مطلوب‌تر نتایج گمراه می‌کند، به عنوان مثال. عنوان، چکیده و نتیجه‌گیری که در بیان یافته‌های معمولی و نه چندان جالب اغراق می‌کند.

راه هایی برای جلوگیری از سوگیری در حین گزارش

• پیش ثبت نام تحقیقات خود در پایگاه های داده عمومی
• حصول اطمینان از اینکه عنوان، چکیده و نتیجه‌گیری خلاصه‌ای متوازن و نماینده از نتایج ارائه می‌کند
• ارائه یافته های منفی برای انتشار

خلاصه

آگاهی از سوگیری های احتمالی به شما کمک می کند تا مطالعه خود را با دقت برنامه ریزی کنید و از وقوع آنها اجتناب کنید یا کاهش دهید. در واقع تمرین خوبی است که محدودیت های مطالعه خود و تلاش هایی را که برای جلوگیری از سوگیری در هنگام برنامه ریزی، تجزیه و تحلیل و گزارش انجام داده اید، نشان دهید.

مطالب مرتبط مفید

سوگیری مشاهده گر (observer bias) در پژوهش

آموزش نوشتن نتایج مقاله

10 ژورنال برتر برای چاپ نتایج منفی تان